Thời bao cấp hầu hết người dân Việt Nam còn nghèo khổ, không như bây giờ nhà nhà đều có điều hòa mát lạnh để xua tan cái nóng bức, oi ả của mùa hè. Hồi ấy, có một chiếc quạt con cóc cũng là ước mơ của bao gia đình. Chiếc quạt con cóc chính là kỷ vật gắn liền với mùa hè thời bao cấp.
1. Nguồn gốc của quạt con cóc
Thời bao cấp, hàng hóa khan hiếm, đồ gia dụng lại càng thiếu thốn hơn. Thị trường chứng kiến sự xuất hiện của sản phẩm đến từ các nước Đông Âu. Sản phẩm nội địa cũng đang dần khẳng định tên tuổi. Và quạt con cóc là một trong những hàng hóa Việt Nam có tiếng nhất thời bấy giờ.
Năm 1958, Hà Nội cải tạo công thương nghiệp, Xí nghiệp Điện cơ Thống Nhất ra đời. Ngoài quạt trần, quạt để bàn, xí nghiệp này còn sản xuất loại quạt mini có tên quạt con cóc với giá 35 đồng. Sở dĩ gọi là quạt con cóc vì thân quạt gồm 2 mảnh nhựa ốp vào nhau, bọc lấy phần lõi đồng khiến hình dáng quạt trông như con cóc, đế bằng sắt uốn khá chắc chắn. Bên cạnh đó, nó cũng được biết đến nhiều với tên gọi quạt 35 đồng.
Thời kỳ này lương của người mới đi làm khoảng 60 đồng, cố dành dụm tiết kiệm cũng chưa chắc đã mua được quạt con cóc 35 đồng vì sản hàng hóa khan hiếm, ngành công thương nghiệp phải cân đối hàng hóa về từng cơ quan đơn vị và người nào muốn mua phải gắp thăm may mắn. Ai cũng thích quạt con cóc vì nó nhỏ nhẹ, tiện lợi, tiết kiệm điện mà khi chạy vẫn rất mát không hề thua kém là mấy so với quạt tai voi của Nga.
Quạt con cóc tuy khó mua nhưng không đến nỗi không thể mua. Thời bao cấp, thị trường “chợ đen” đã manh nha xuất hiện. Không ít người sau khi may mắn bốc thăm mua được quạt con cóc nhưng không muốn sử dụng mà bán ra thị trường chợ đen để kiếm thêm vài hào tiền lãi.
Nghe những người xưa kể lại, hồi ấy quạt đều được làm từ dây cuốn tốt, có chạy suốt 2 ngày không nghỉ cũng chẳng sao chứ không như quạt bây giờ, chạy 2 ngày kiểu gì cũng nóng và cháy, hỏng. Hiện nay cũng có rất nhiều hãng sản xuất nhái quạt con cóc thời xưa nhưng xét về độ tốt và bền thì không thể bằng được chiếc quạt 35 đồng ngày ấy.
Thập niên 60 của thế kỷ XX, dân số Hà Nội tăng nhanh nên Thủ đô thường xuyên thiếu điện, nhiều khu vực thường xuyên bị cắt luân phiên. Năm 1967, nhà máy điện Yên Phụ lại bị bom Mỹ đánh trúng nên việc thiếu điện trầm trọng hơn. Không chỉ thiếu điện mà chiếc quạt con cóc 35 đồng chạy một thời gian là lỗ cắm cánh nhựa bị chảy rộng do trục mô tơ quá nhiệt khiến những người sử dụng phải lót thêm miếng vải vào đó để cánh quạt khỏi văng.
2. Những câu chuyện cười ra nước mắt xoay quanh chiếc quạt con cóc
Chiếc quạt con cóc quý hiếm là thế nhưng đôi khi cũng tạo nên những câu chuyện dở khóc dở cười. Vì quạt con cóc không có lồng nên đôi khi cũng mang đến nguy hiểm cho người sử dụng, nhất là khi nằm ngủ, để quạt con cóc ở cuối giường, không ít người sơ ý đá chân vào cánh quạt đang chạy mà nhẹ thì đau chân, nặng thì bị thương.
Nhiều gia đình có 4-5 người nhưng lại chỉ có 1 chiếc quạt con cóc tạo nên tình huống khá oái oăm, nhất là những nhà có nhiều trẻ nhỏ. Cha mẹ thường nhường quạt con cóc cho các con, nhưng lũ trẻ thì cứ tranh giành nhau chiếm chỗ thẳng quạt để được mát hơn, cãi nhau chí chóe cả ngày vì quạt.
Khi quạt sử dụng lâu vừa bị lỏng vừa khô dầu thì tạo nên tiếng kêu cót két vui tai.
Dù đã trải qua hơn nửa thế kỷ nhưng cho đến bây giờ, nhiều người vẫn giữ lại chiếc quạt con cóc để làm kỷ niệm về thời kỳ gian khó ấy.
Nếu bạn cũng là người ưa hoài niệm, mong muốn tìm lại những kỷ niệm xưa, xin mời đến với Bò Tơ Quán Mộc để cùng vượt thời gian trở về thời bao cấp!
